Przyda się do tematów:
• Czas jako bohater literacki i malarski
• Refleksja nad upływem czasu w wybranych dziełach
• Przemijanie
• Kondycja człowieka
Co mówić?
• Czas przedstawiany jest jako brodaty starzec ze skrzydłami trzymający w dłoniach kosę, klepsydrę i/lub sierp; czasem opierający się na lasce. Ale Czas może być także ukazywany groźniej – jako demon o żelaznych zębach stojący wśród zgliszczy lub na tle pustynnego krajobrazu (w ten sposób uświadamiamy sobie niszczycielską moc czasu). Z drugiej zaś strony artyści przedstawiają go jako krzepkiego, ale łagodnego starca, ojca Prawdy. Jako takiego miłego staruszka ukazał go właśnie Giacomo Zampa, zgodnie z tradycją renesansu i baroku przedstawiając go jako prawie nagiego starca z kosą w dłoni (kosa to jeden z najstarszych atrybutów Saturna). Klepsydra trzymana przez kupidynka symbolizuje, rzecz jasna, upływ czasu.
• W sztuce antycznej i nawiązującej do antyku z pojęciem czasu wiążą się także postacie trzech mojr (parek), które przędły i przecinały nici ludzkiego żywota. Nie mieli nad nimi władzy nawet bogowie. Parki były personifikacją długości życia każdego człowieka, a więc jego ziemskiego czasu. Francesco Salviati ukazał je jako staruszki o mądrych, zamyślonych twarzach. Parki przędły (Kloto), strzegły (Lachezis lub Lacheszis) i przecinały (Atropos) nić ludzkiego życia. Dlatego właśnie zostały ukazane z wrzecionem i nożycami.
• Z pojęciem czasu w kulturze antycznej wiąże się także postać rzecznego boga Okeanosa (syna Uranosa i Gai), który przedstawiany był jako brodaty starzec (często z krabem we włosach). Okeanos to rzeka opływająca wszechświat, towarzysząca wszelakim narodzinom i śmierciom. Z tą rzeką związana jest rzeka Styks płynąca do krainy zmarłych. Ta wielka woda opływająca wszechświat symbolizuje ideę czasu jako strumienia i źródła życia. Tytuł obrazu Marca Chagalla jest zaczerpnięty z Przemian (Metamorfoz) Owidiusza. Widoczne na nim wahadło symbolizuje przeznaczenie, zaś leżąca na brzegu rzeki życia para kochanków – życiodajną moc wody.
Szukaj dalej
• Możesz przywołać znany wiersz Wisławy Szymborskiej pt. W rzece Heraklita, a wcześniej jeszcze odwołać się do filozofii Heraklita z Efezu i jego słynnych słów panta rhei (wszystko płynie). Jeśli chcesz być bardziej oryginalny, wybierz np. jestem z upływającej wody… Haliny Poświatowskiej:
jestem z upływającej wody
z liści które drżą
trącane dźwiękiem wiatru
przelatujące pospiesznie
(…)
nade mną dni
o wielkich pustych skrzydłach
mijają…
• Przy temacie dotyczącym czasu i przemijania nie wolno zapomnieć o Krótkości żywota Daniela Naborowskiego:
Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
Krótka rozprawa: jutro – coś dziś jest, nie będziesz,
A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz.
Byłaby to niewybaczalna gafa.
• Jeśli jesteś ambitny, możesz umieścić w swojej bibliografii podmiotu W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prou-sta. Natomiast jeżeli lubisz czarny humor, przywołaj Śmierć poety Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, gdzie pojawia się jedna z parek, Atropos:
To radość była w domu,
Nareszcie koniec sromu,
Skończony kłopot!
Dozorca śmiał się setnie:
– Zaraz mu nitkę przetnie
Panna Atropos!
Obrazy
• Marc Chagall, Czas to rzeka bez brzegów, Museum of Modern Art, Nowy Jork
• Francesco Salviati, Trzy Parki, Galleria Palatine, Palazzo Pitti, Rzym
• Giacomo Zampa, Alegoria Czasu, pałac Lombardni Monsignani, Forli