Zbigniew Herbert jeden ze swoich wierszy zatytułował „Dlaczego klasycy?”. Jak Ty mógłbyś odpowiedzieć na to pytanie? Co, Twoim zdaniem, dała nam literatura antyku?
Komentarz
Zwróć uwagę, że chociaż w temacie występują dwa pytania, odpowiedź dotyczy właściwie jednego zagadnienia. Temat wymaga spojrzenia z nieco szerszej perspektywy na dorobek antyku. Dobrze byłoby podkreślić kulturowe zakorzenienie nas, Europejczyków, w dziedzictwie grecko-rzymskim.
Jak jeszcze może być formułowany taki temat?
Wartość osiągnięć starożytnych, dlaczego są wciąż autorytetami, czy klasycy nadal stanowią wzór do naśladowania?
„Klasyczny” to pojęcie pochlebne, pozytywne, trzeba umieć wyjaśnić dlaczego.
Wstęp
Zasługi starożytnych
w dziedzinie etyki
w dziedzinie literatury
w zakresie stworzonych przez nich norm literackich
w osobach twórców na miarę Homera, Safony, Horacego
Kim jest klasyk?
Autor antyczny, którego dzieła stały się wzorami do naśladowania. Artysta zaliczany do najlepszych, wzorowych, twórca dzieł nieprzemijającej wartości.
RADA:
Zacznij od wiersza!
Nie skupiaj się tylko na drugim pytaniu zawartym w temacie. Wspaniale byłoby, gdybyś znał dość dobrze twórczość Zbigniewa Herberta i orientował się w sposobach odwoływania się do kultury antycznej obecnej w jego utworach.
Zajrzyj do wiersza!
Nie powinno się pisać na taki temat w oderwaniu od cytowanego utworu. Herbert swój szacunek do klasyków w pewien sposób obrazuje, jakoś dowodzi. Sam odpowiada na pytanie „dlaczego klasycy?”, na przykładzie Tucydydesa, sztuki starożytnej, porównania ze współczesnością.
Pomyśl
Czy z porównania Tucydydesa ze współczesnymi generałami wynika odpowiedź na pytanie, dlaczego to klasycy są wzorcami i autorytetami dla potomnych?
Jaka ocena współczesnych wynika z utworu?
Jak zacząć?
Zacznij od przypomnienia, że dorobek starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu, czyli antyku, to jedno ze źródeł europejskiej kultury. We wstępie możesz wymienić, jakie, Twoim zdaniem, wartości przekazał antyk następnym epokom. Może to być np.: klasyfikacja rodzajów i gatunków literackich, zasada decorum, pojęcie tragizmu, postawy moralne i wzory zachowań, a także walory estetyczne.
Przykład
Co jest źródłem kultury kręgu śródziemnomorskiego? Właśnie dorobek starożytnej Grecji i Rzymu. Dawne kultury stworzyły zręby naszej etyki, estetyki, poetyki… To najkrótsza odpowiedź na pytanie ? dlaczego klasycy są wzorem, źródłem, wielkim dziedzictwem…
Co w rozwinięciu?
Argumenty sformułuj na przykład tak:
Śmiało można by powiedzieć, że dzisiejsza literatura wyglądałaby inaczej, gdyby nie starożytna Grecja i Rzym. Poznając liczne rodzaje i gatunki literackie, nie zawsze zdajemy sobie sprawę, że ich rodowód sięga aż greckiej starożytności. A przecież to właśnie Grecy dokonali podziału na trzy podstawowe rodzaje literackie: epikę, lirykę i dramat. Również ze starożytności pochodzą takie gatunki, jak: oda, hymn, pieśń, epos, idylla czy epigramat, obecne w literaturze po dziś dzień.
Arystoteles w „Poetyce” i Horacy w „Liście do Pizonów” stworzyli podwaliny teorii literatury. Arystoteles stworzył podział na tragedię i komedię, zdefiniował także pojęcia tragizmu oraz winy tragicznej. To dzięki niemu tragizm rozumiemy dziś w literaturze jako sytuację wyboru bohatera, w której każde rozwiązanie jest niekorzystne, gdyż nad postacią wisi złowieszcze Fatum – przeznaczenie. Również Arystoteles podzielił gatunki na wysokie i niskie. Te pierwsze to tragedia i epos, te drugie zaś to komedia i liryka. Przyporządkował im też określone style. Wzorując się na nim, Horacy sformułował zasadę decorum – czystości gatunków i odpowiedniości formy do treści – zasada ta obowiązywała aż do XVIII w. i wyznaczała kanony piękna w literaturze.
Mity greckie, czyli najpierw przekazywane ustnie, a później opracowane literacko opowieści o bogach i bohaterach, są skarbnicą mądrości uniwersalnej.
Lektura mitów, a także opartych na nich „Iliady” i „Odysei”, wielkich eposów Homeryckich, pozwala poznać wzory postaw wobec życia, niekiedy całkowicie odmiennych. Hektor, książę trojański, to uosobienie niezłomnego bohatera, honorowego i odważnego do końca. Chociaż wie, że musi zginąć, walczy do ostatka w imię ideałów patriotyzmu. Inną zgoła postawę reprezentuje sprytny i podstępny Odyseusz. Ten poszukiwacz utraconej Itaki wszedł na stałe do kanonu najpopularniejszych postaci literackich – jest on uosobieniem intelektu, który zwycięża tępą siłę i pozwala wyjść cało nawet z najgorszych opresji. I w końcu Prometeusz – wzór altruizmu i poświęcenia własnego życia w imię współczucia i miłości do wszystkich ludzi.
Gdy wspomnieliśmy poetę, czyli Homera, warto też przywołać poetkę – czyli Safonę. Stworzyła ona zasady poezji lirycznej, podejmując odważnie tematy miłosne, ukazując psychologiczną i emocjonalną głębię przeżyć zakochanej kobiety. Wiele poetek, np. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, utożsamiało się w jakiś sposób z wrażliwością Safony.
Dzięki literaturze antycznej wiele motywów literackich zyskało stałą kulturową obecność. Tak jest z arkadią, pasterską krainą beztroskiej szczęśliwości, obecną w sielankach wszystkich czasów. Dotyczy to również horacjańskiej zasady carpe diem – była ona wyrazem epikurejskiej radości życia i stała się mottem dla wielu twórców m.in. dla Jana Kochanowskiego.
Jak zakończyć?
W zakończeniu takiej pracy zawsze można odwołać się do utworu, który został zacytowany w temacie pracy, i przywołać inny cytat. Można też połączyć cytat z innego wiersza i innego autorytetu z własną podsumowującą refleksją.
Przykład
Wydaje się, że powyższe przykłady w dużej mierze odpowiadają na pytanie „dlaczego klasycy?”. Nie można przecenić wagi tego, co zostało stworzone w antyku. Właśnie ta epoka zadecydowała o naszym rozumieniu świata i wrażliwości na piękno, dała również wiele reguł i zasad, dzięki którym powstały gatunki i style literackie. Co więcej, jest ona na tyle uniwersalna, że czytając dzieła Homera czy Horacego, a także tragików greckich, nie czujemy olbrzymiego przedziału ponad 2000 lat. O wiecznej żywotności toposów literatury antycznej niech świadczą słowa Czesława Miłosza.
1
Ale ten płacz Antygony,
Co szuka swojego brata
To jest zaiste nad miarę
Wytrzymałości.
Powróć więc do pytania z tematu i zakończ efektownie tym cytatem.
Przypomnij sobie wiersz, o którym mowa
2
W księdze czwartej Wojny peloponeskiej
Tucydydes opowiada dzieje swej nieudanej wyprawy (?)
Kolonia ateńska Amfipolis
wpadła w ręce Brazydasa
ponieważ Tucydydes spóźnił się z odsieczą
zapłacił za to rodzinnemu miastu
dozgonnym wygnaniem
Exulowie wszystkich czasów
wiedzą jaka to cena
generałowie ostatnich wojen
jeśli zdarzy się podobna afera
skomlą na kolanach przed potomnością
zachwalają swoje bohaterstwo
i niewinność
oskarżają podwładnych
zawistnych kolegów
nieprzyjazne wiatry
Tucydydes mówi tylko
Że miał siedem okrętów
Była zima
I płynął szybko (?)