Temat wypracowania:
Bohaterowie mitologiczni jako symbole wartości cenionych także dziś (uniwersalizm mitów)!
RADA 1:
Nie czujesz się bardzo mocny w pisaniu – wybierz rozprawkę. To najprostszy i naturalny wybór formy przy tym temacie. Tezę postawioną w temacie poprzesz odpowiednimi argumentami.
RADA 2:
Wybierz ciekawszy układ. Wymieniaj wartości cenione do dziś, a nie bohaterów.
Na przykład:
odwaga, męstwo, siła – Herakles, Achilles
pomysłowość – Herakles, Odyseusz
miłość – Odyseusz, Penelopa, Orfeusz, Antygona
przyjaźń – Achilles
poświęcenie – Antygona, Prometeusz
To, że jedna postać może zostać przyporządkowana kilku kolejnym wartościom, skutecznie przeciwdziała streszczaniu jej losów (należy wybrać tylko niezbędne informacje), a także pomaga uzyskać spójność.
RADA 3:
Wyjdź od wartości – podaj ich definicje słownikowe, napisz, czym są one dla Ciebie. Dopiero potem przejdź do bohaterów mitologicznych uważanych za ich symbole.
RADA 4:
Pokuś się o zaprezentowanie ?trudniejszych? bohaterów: Hektora, Eneasza i innych. Pisząc zaś o Odyseuszu, nie bierz pod uwagę tylko jego sprytu i miłości do żony i syna, ale także wytrwałość w dążeniu do celu.
Uwaga na inne sformułowanie tematu!
Uniwersalizm mitów jest pewniakiem w klasach pierwszych, ale niekoniecznie w temacie muszą być eksponowani bohaterowie. W razie pytania o ponadczasowość mitologii można też ułożyć plan według zagadnień:
miłość
śmierć
przyjaźń
bunt
poświęcenie
odwaga
wierność
Uatrakcyjnij pracę -polemiką
To zawsze wzbudza zainteresowanie profesora – autor pracy myśli, stara się wyjść poza schemat. Otóż, oczywiście, bohaterowie mitologiczni są symbolami wartości cenionych dziś, ale – prezentują też postawy przebrzmiałe lub chociaż dyskusyjne –
Dowody
W takiej sytuacji zawsze muszą być dowody – chwyt z koniem trojańskim nie podobałby się honorowym rycerzom, także fakt, że Penelopa jest wprawdzie najwierniejszą żoną świata, ale Odyseusz wcale nie był jej wierny podczas swojej wędrówki. Jakaż to wartość ceniona dziś? A krwawa walka bogów o władzę? A ich mściwość? A dyskusyjność decyzji Ikara? Wreszcie i decyzję Antygony oraz postępek jej braci często dyskutuje się jako wartości niejednoznaczne.
Co sprawdza to wypracowanie?
Czy znasz mitologię i dzieje najważniejszych postaci
Czy umiesz wnioskować, porównywać z kulturą współczesną
Czy umiesz komponować pracę w sposób ciekawy lub chociaż poprawny
Inne formy – dla ambitnych
Na przykład esej
Jego istotą jest rozważanie; pozwala na poruszenie kwestii, na które niewiele jest miejsca w klasycznej rozprawce.
Dlaczego wartości prezentowane przez postacie mitologiczne są tak bardzo cenione dziś?
Co przykłady antyczne mogą dać współczesnemu człowiekowi?
Czy w przyszłości także będą one ważne?
Uwaga jednak: esej wymaga myśli samodzielnych, nie powielania banałów! A może dać możliwość wypowiedzenia się przywoływanym postaciom?
Wywiad z nimi, ich wzajemna dyskusja czy dyskusja człowieka współczesnego z postaciami z mitologii – to tylko niektóre rozwiązania.
Uwaga
Wykorzystaj wypowiedź autorytetu. Na przykład profesora Aleksandra Krawczuka, znanego badacza i popularyzatora starożytności. Rozmowę z nim, a także z innymi naukowcami, znajdziesz w książce Jerzego Ciechanowicza pt. Medea i czereśnie. Rozmowy o starożytności.
Profesor Krawczuk mówi:
Uważam się za wyznawcę starożytności (?). Chodzi o to, że stworzone wtedy wartości mają z pewnych powodów szczególne znaczenie dla ludzkości i właśnie teraz, w XX wieku, możemy to sobie uświadomić.(?) Ludzie zafascynowani techniką uważają, że wiek XX przejdzie do historii jako wiek rewolucji technicznej. Zapewne częściowo mają rację, ale znacznie ważniejszą rewolucją jest to, co można by określić jako powrót do hierarchii antycznych wartości duchowych.
Komentarz
Temat bardzo popularny, w każdym liceum powinien zostać poruszony, z bardzo prostego powodu: wyjaśnia, po co w ogóle uczymy się tej mitologii. Należy też do tematów łatwych i przyjemnych. Pomyślcie: jakie zadanie stawia przed piszącymi tak sformułowany temat? Otóż, po pierwsze zmusza do przemyślanego wyboru spośród bardzo licznych postaci mitologicznych. Po drugie ma ukazać, że ich postawy są aktualne do dziś; można ewentualnie nie zgodzić się z zawartą w temacie tezą – ale wówczas swoją hipotezę także należy poprzeć odpowiednio dobranymi argumentami.
Nie wystarczy więc tylko opisać postaw bohaterów, by pokazać, aktualność dopiero w kilku zdaniowym zakończeniu – to typowe uczniowskie uproszczenie, zlekceważenie znaczenia kompozycji pracy. Bez względu na wybór formy istotne będą wnioski, którymi zostaną opatrzone kolejne postacie. Właśnie te wnioski posłużą połączeniu odległych w czasie bohaterów mitologicznych ze współczesnością.
Mit
W pierwszym wstępie zawarte jest pytanie: Czym właściwie jest mit? To ładny chwyt literacki, jednak odpowiedź na to pytanie powinieneś znać.
Mit to opowieść, która organizuje i uprawomocnia wierzenia danej społeczności (myślimy głównie o społecznościach archaicznych). Wyrasta z wierzeń pierwotnych oraz z tradycji ustnej.
Tematykę mitów można bardzo ogólnie podzielić na: dotyczącą powstawania bogów, świata i ludzi, wyobrażeń przestrzeni oraz wyobrażeń na temat natury świata i zachodzących zjawisk.
Mity przekazywane były ustnie z pokolenia na pokolenie. Zapisywane były wtórnie. Traciły wtedy niejako swą moc i stawały się jedną z opowieści funkcjonujących w danej społeczności. Po ich charakterze religijnym nie pozostawał już wtedy ślad.
Znaczenie mitów:
Pewne gatunki literackie powstawały wręcz jako zapis mitu – mowa oczywiście o eposie, np. Iliadzie i Odysei Homera lub związane były z obrzędami mającymi swoje uzasadnienie w micie (tragedia antyczna, np. Antygona Sofoklesa).
Mity stały się skarbcem motywów wykorzystywanych przez literaturę na różne sposoby.
Mity w pewien sposób ukształtowały naszą tożsamość kulturową, odwołania do nich, częste np. w twórczości Zbigniewa Herberta, są znakiem przynależności do tej kultury.
Także XX i XXI w. posiadają własne mity literackie i polityczne, np. mit Józefa Piłsudskiego, mit Lecha Wałęsy. Przedmiotem mitologizacji mogą być także określone miejsca i przestrzenie, np. mit Lwowa, mit Rzymu oraz kategorie czasu – np. mit dzieciństwa, mit młodości.
Teorie mitu
Teoria Bronisława Malinowskiego (funkcjonalizm)
Mit spełniał w społeczności pierwotnej funkcje przekaźnika tradycji. „Matrycował” społeczeństwo czyli kształtował je – wskazywał normy postępowania, kształtował porządek społeczny.
Teoria Zygmunta Freuda (psychoanaliza)
W mitach odnajdujemy zobrazowane kompleksy psychiczne (np. kompleks Edypa, kompleks Jokasty).
Teoria Claude’a Lévi-Straussa (strukturalizm)
Interesowały go mity z całego świata, nie tylko te najlepiej nam znane mity greckie i rzymskie. Niezależnie od pochodzenia w wielu mitach można odnaleźć cechy wspólne lub znaczące podobieństwa. Według tej teorii mit jest strukturą zbudowaną analogicznie do języka. Składa się ze znaków i posługuje się swoistym językiem. Poza tym mit istnieje jednocześnie w trzech przestrzeniach czasowych: czasie przeszłym, przyszłym i teraźniejszym. Jak to możliwe? To proste: jest wypowiadany teraz, dotyczy historii, która wydarzyła się na początku istnienia świata i ma wpływ na to, co dopiero nastąpi. Każdy mit składa się z zespołu wariantów, które odsłaniają jego znaczenie. Analiza mitu, która doprowadzi do odkrycia owego prawdziwego znaczenia, jest skomplikowana i pracochłonna. Składa się z następujących etapów: gromadzenia dostępnych wersji mitu, poddania każdej wersji oddzielnej analizie oraz poddanie analizie wszystkich znalezionych wersji mitu ? dopiero to pozwala odkryć jego ukryty sens.
Mircea Eliade bardzo ostro odgraniczał mit od baśni i legend (które pozornie mogą wydawać się bardzo podobne). Uważał, że mit był historią prawdziwą, która miała miejsce na początku istnienia świata i jest związana ze sferą sacrum. Zaś baśnie, związane ze sferą profanum, są fałszywe, wymyślone przez ludzi. Nie są prawdziwe. Mit jest wieczny, zaś baśnie i opowieści umierają. Poza tym mit jest wzorem najrozmaitszych zachowań i nadaje sens ludzkiemu życiu.
Jak zacząć?
Wstęp służy do wprowadzenia w istotę tematu. Jeśli wybraną formą pracy jest rozprawka, będzie zawierał tezę, która później zostanie udowodniona za pomocą kolejnych przykładów. Co będzie tezą? Prawdopodobnie stwierdzenie, że bohaterowie mitologiczni prezentują postawy aktualne także dziś. Nie można ograniczyć wstępu do jednego zdania, bo w rażący sposób zaburzyłoby to proporcje pracy. Warto zacząć od myśli ogólniejszych, które doprowadzą nas do tezy.
Oto przykład takiego rozumowania:
Dzieje bohaterów mitologicznych stanowiły dla starożytnych przykład postaw ważnych w tamtym okresie.
Mimo że świat bardzo się zmienił, człowiek pozostał taki sam – nie zmieniły się jego uczucia, cechy.
Mitologia zawiera archetypy – pradawne wzorce postaw aktualne do dziś.
Wielu bohaterów uosabia wartości cenione także współcześnie.
Archetyp
Najbardziej znana jest teoria archetypów Carla Gustava Junga – pisze on o nieświadomości zbiorowej, w której przechowujemy „praobrazy” czy „obrazy pierwotne”, które wpływają na nasze życie – podświadomie dążymy do tych ideałów.
Np. archetypem ojca jest Zeus, archetypem cierpiącej matki Niobe lub Demeter, archetypem wierności małżeńskiej Penelopa.
Warto wiedzieć także o teorii archetypu Northorpa Frye’a, znanej jako „krytyka archetypowa” lub mitograficzna. U jej podstaw leży teoria Junga, lecz Frye nie akceptuje tezy o nieświadomości zbiorowej, bardzo ważnej w teorii Junga.
Według Frye’a archetypy mają pochodzenie kulturowe. Są rodzajem wzorów obecnych w rytuałach i mitów.
Ciekawe są jego poglądy na temat związków literatury z mitami. Otóż literatura jest siedliskiem tych prastarych obrazów – można je bardzo łatwo odnaleźć w dziełach literackich. Oddziaływują one na psychikę twórcy, a następnie (poprzez lekturę danych dzieł), także na czytelnika. Dzieło jest nośnikiem archaicznych wzorców, zaś literatura „zrekonstruowaną” mitologią.
Przykład I
Czym właściwie jest mit? Opowieścią sprzed tysiącleci? Wówczas – wzorem postaw, a dziś – bajką? W czasach rydwanów i polis – dobrze, ale czy dziś może mieć jakikolwiek sens? Otóż tak – i to jest właśnie najciekawsze…
Przykład II
„Jeżeli umrą mity, umrze też nasz świat”. Słowa znanego badacza starożytności Aleksandra Krawczuka zastanawiają. Czyżby te historie tak dawne, tak przebrzmiałe miały wciąż taką wartość?
Przykład III
We wstępie przywołam słowa wielkiego pisarza Tomasza Manna: „Istota mitu polega na jego wiecznym powtarzaniu „wiecznej teraźniejszości””. Wyrazem tej istoty są mitologiczni bohaterowie?
Co w rozwinięciu?
Teraz trzeba podać argumenty i zdecydować się, w jaki sposób je uporządkować. Możliwość pierwsza: najpierw opisany jest bohater mitologiczny, potem w kilku zdaniach wykazana zostaje uniwersalność jego postawy, później opisany jest kolejny bohater, i tak dalej. Możliwość druga: najpierw pokazana zostaje jakaś ceniona współcześnie cecha czy postawa, potem przywołana jest postać (jedna lub więcej) jako przykład, że w czasach starożytnych również ta postawa występowała. Która z tych form jest ciekawsza? Dzięki pierwszej praca będzie uporządkowana, lecz schematyczna. Dzięki drugiej można się wykazać umiejętnością problematyzowania.
Trudny wybór postaci
Nie chodzi o to, że będą jakieś problemy z wyszukaniem odpowiednich bohaterów. Wprost przeciwnie – jest ich bardzo wielu, a w pracy nie uda się przedstawić wszystkich. Kogo wybrać? Tych, którzy budzą Twoją największą sympatię. Przemyśl następujące propozycje:
Herakles – siła, sprawność fizyczna. Aktualność tych wartości w dzisiejszych czasach potwierdzi każda wizyta na siłowni czy obejrzenie jakiegokolwiek serialu z wysportowanym młodzieńcem w roli głównej. U mitycznego herosa podziw może budzić także pomysłowość czy odwaga, pozwalające na wykonanie dwunastu bardzo trudnych prac zleconych mu przez króla Eurysteusza; pierwszą z tych dwu cech wykazał się, oczyszczając stajnię Augiasza, drugą ? na przykład w walce z Hydrą lernejską.
Odyseusz – również pomysłowość! To właśnie on wymyślił konia trojańskiego, dzięki któremu Grecy zdobyli wreszcie obleganą przez dziesięć lat Troję. Dzięki pomysłowości, wyobraźni, inteligencji zdołał – mimo rozlicznych przeciwności – powrócić na rodzinną wyspę: wywiódł w pole Polifema, udało mu się usłyszeć śpiew syren i płynąć dalej. Dziś wiele się mówi o kreatywności, ceni się ludzi z pomysłami. Odyseusz z pewnością poradziłby sobie w naszych czasach, zwłaszcza że potrafił także skutecznie negocjować. Jeszcze jedna cecha bohatera znalazłaby uznanie w oczach współczesnych: jego miłość do rodziny. Aby nie uczestniczyć w wojnie trojańskiej, symulował szaleństwo, a po wojnie przez dziesięć lat wracał do ukochanej żony Penelopy.
Penelopa – także uosabia ważną dziś wartość: wierność. Pod nieobecność Odyseusza zabiegało o nią wielu zalotników, a jednak potrafiła tyle lat czekać na męża, wierząc, że nie zginął. Tak wiele jest dziś krótkotrwałych związków, że wierność i miłość Penelopy muszą budzić szacunek.
Orfeusz – miłość i poświęcenie. Żeby odzyskać żonę Eurydykę, nie zawahał się zejść do świata zmarłych! Sądzę, że ponadczasowość miłości nie podlega dyskusji.
Achilles – męstwo, odwaga, umiejętność walki. Choć dzisiejszy świat wykorzystuje raczej karabiny niż miecze, wszystkie te zalety i dziś są ważne. Warto także zwrócić uwagę na przyjaźń tego bohatera i Patroklosa. Achilles pomścił zabitego przyjaciela. Jest on też reprezentantem antycznego? humanizmu! Takim wnioskiem uatrakcyjnisz pracę. Otóż warto zatrzymać się nad chwilą uwiecznioną przez Homera w Iliadzie – tą, w której Priam, ojciec zabitego Hektora przychodzi prosić Achillesa o zwłoki syna. Wojownik wspomina swojego ojca i mimo wrogości w końcu godzi się na pochówek. To akt prawdziwego humanizmu i godnej też dziś pochwały postawy wobec wroga.
Antygona – postać z mitu tebańskiego i najsłynniejszej tragedii Sofoklesa i dziś może być niedościgłym wzorem wierności wyznawanym ideałom, miłości, bezkompromisowości. Poświęciła życie w obronie wartości dla niej najważniejszych. Nie każdy byłby do tego zdolny, zwłaszcza w czasach współczesnego relatywizmu moralnego. Antygona nie miała wątpliwości – wolała zginąć, niż pozostawić ciało brata bez pogrzebu i złamać prawo boskie.
Prometeusz – także uosabia poświęcenie dla ludzi. Mitologiczny tytan skradł ogień z Olimpu, za co został skazany na wieczne cierpienie. Od jego imienia został utworzony termin „prometeizm”. Także współcześnie znajdziemy ludzi cierpiących za innych. Umiejętność poświęcenia się jest zawsze uważana za godną najwyższego szacunku.
Jak zakończyć?
Można podsumować to, co zostało przedstawione w rozwinięciu, by móc jeszcze raz powrócić do tezy. Tak, bohaterowie mitologiczni symbolizują wartości cenione także dziś ? prawdziwość tego stwierdzenia została udowodniona. Jeśli nie zostało to ujęte wcześniej, dobrze będzie jeszcze napisać coś bardziej osobistego, choćby o tym, które spośród przedstawionych wartości wydają Ci się najcenniejsze, których bohaterów szczególnie cenisz. Można też zastanowić się, czy i przyszłe pokolenia będą uznawały za ważne wartości cenione przez starożytnych, a uosabiane przez postacie mitologiczne.