Jaka jest funkcja metafor w wierszu Adama Mickiewicza pt. „Stepy akermańskie”? Podaj przykład innego tekstu, w którym także występują metafory i omów ich funkcje.
Adam Mickiewicz
„Stepy akermańskie”
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi;
|śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.
Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurchanu,
Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi;
Tam z dala błyszczy obłok? tam jutrzeńka wschodzi?
To błyszczy Dniestr, to wzeszła lampa Akermanu.
Stójmy! – jak cicho! – słyszę ciągnące żurawie,
Których by nie dożcigły źrenice sokoła;
Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,
Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.
W takiej ciszy! – tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy. – Jedźmy, nikt nie woła.
Przykładowa realizacja tematu
Zagadnienia wprowadzające
– Powyższy tekst Adama Mickiewicza to sonet „Stepy akermańskie” otwierający cykl „Sonetów krymskich”.
– Utwór ten ma bardzo rozbudowaną metaforykę.
– Metafora, czyli przenośnia (dosłownie z greckiego przeniesienie) to jeden z najstarszych środków poetyckich, który polega na połączeniu w całość semantyczną wyrazów odległych znaczeniowo, w wyniku czego wyrazy tracą całkowicie swe pierwotne znaczenie, a zyskują znaczenie nowe.
Rozwinięcie
W sonecie „Stepy akermańskie” metafory oparte są na podobieństwie poruszających się traw stepowych do fal oceanu, podróży przez step do płynięcia statkiem lub łódką po morzu lub oceanie.
Z analogii wynika metaforyczny epitet „kwiatów powódź” czy „koralowe ostrowy burzanu” (koralowe wyspy krzewów burzanu). Także nazwanie gwiazd „przewodniczkami łodzi” jest przenośnią, podobnie sformułowania „fala łąk szumiących”.
Funkcją wszystkich metafor jest uplastycznienie wizji stepu, pokazanie, jak on wygląda czytelnikowi, zadziałanie na wyobraźnię odbiorcy – wszystkie metaforyczne obrazy mają eksponować podobieństwo stepu do morza lub oceanu. Taka jest właśnie rola tych wszystkich skomplikowanych metafor, utrzymanych w jednym kręgu semantycznym – rejsu, podróży przez wodę. Warto też zwrócić uwagę na hiperbolę, step pokazano jako bezkresną przestrzeń, wielką jak ocean, wyolbrzymiono też niesłyszalne dźwięki („Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,/ Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła”)… Jednak ich przywołanie podkreśla ciszę stepu i stwarza napięcie związane z nasłuchiwaniem odgłosów z Litwy, niemożliwych do usłyszenia, ale wytęsknionych, upragnionych przez poetę….
Oczywiście, przenośnie, zaskakujące skojarzenia i wyolbrzymienia, służą zadziwieniu czytelnika i pokazaniu kunsztu twórcy.
Innym tekstem kultury, w którym występują liczne metafory, jest opowiadanie Brunona Schulza „Nawiedzenie” z tomu „Sklepy cynamonowe”. Pierwsze zdanie tekstu „Już wówczas miasto nasze popadało coraz bardziej w chroniczną szarość zmierzchu, porastało na krawędziach liszajem cienia, puszystą pleśnią i mchem koloru żelaza” sygnalizuje metaforyczny charakter opowiadania. W pierwszym zdaniu występuje animizacja, której funkcją jest sugerowanie, że miasto to istota żywa podlegająca tajemniczym przemianom. Ta metafora, podobnie jak inne, służy oddaniu oryginalnego, dziwnego, tajemniczego charakteru miasteczka i pozwala przemienić zwykłą codzienną przestrzeń w przestrzeń magiczną.
Wnioski podsumowujące
Funkcją metafor jest najczęściej działanie na wyobraźnię odbiorcy, przedstawienie autorskiej, plastycznej wizji, np. stepu jako ogromnego falującego oceanu albo miasteczka jako żywej, tajemniczej istoty, a także popis możliwości twórczych autora. Jak widać, metafory mogą występować w poezji, prozie i w innych tekstach kultury, choćby na obrazach, plakatach, fotografiach. Np. motyw ważki na obrazie Mehoffera „Dziwny ogród” może być symbolem dobrobytu, a może nieszczęścia, tajemnicy, a może jeszcze czegoś innego.
O co może zapytać komisja w rozmowie ze zdającym?
Co to jest animizacja?
Ożywienie, nadanie cech organizmu żywego rzeczy, pojęciu, idei…
Co to jest sonet?
To utwór o kunsztownej budowie – składa się z 14 wersów, podzielonych w klasycznej wersji na cztery strofy: dwie pierwsze czterowersowe i dwie ostatnie trzywersowe. Według tradycji pierwsza i druga strofa mają charakter opisowy, a trzecia i czwarta refleksyjny.
Istnieją odmiany sonetu, m.in. włoska, angielska, francuska. Sonety pisali m.in. Francesco Petrarca, William Szekspir, Jan Andrzej Morsztyn, Adam Mickiewicz i twórcy modernistyczni.
Nowatorstwo „Sonetów krymskich” Adama Mickiewicza polegało na zastosowaniu formy typowej dla liryki miłosnej (sonet) do opisu pejzażu.
Do jakich innych metafor i tekstów kultury można było się odwołać?
Inne opowiadania z tomu „Sklepy cynamonowe” Brunona Schulza.
Teatr jako metafora świata w „Lalce” Bolesława Prusa i fraszce Jana Kochanowskiego „O żywocie ludzkim”.
Zachód słońca w „Panu Tadeuszu” jako metafora końca świata szlacheckiego.
Metafora jutrzenki swobody w „Odzie do młodości” Adama Mickiewicza – metafora odzyskania niepodległości.
Autor: Dorota Nosowska