Jak przygotować się do matury na poziomie rozszerzonym?

Powtórz terminy teoretycznoliterackie! Tematy na poziomie rozszerzonym nie dotyczą motywów, lecz zagadnień i kategorii, takich jak np. czas, przestrzeń, narracja, groteska, absurd czy konwencje literackie (realistyczna, impresjonistyczna, naturalistyczna, oniryczna, groteskowa, fantastyczna itp.), aluzje literackie, stylizacje. Warto przypomnieć sobie gatunki i rodzaje literackie i historię ich rozwoju. Musisz zdawać sobie sprawę, jak np. rodziła się powieść albo jak ewoluował dramat (rozwój tragedii, rozwój komedii itp.).

Powtarzając lektury do matury na poziom rozszerzony, zadawaj sobie pytania typu: w jakiej konwencji przedstawiono w tym utworze rzeczywistość? (np. w „Mistrzu i Małgorzacie” konwencja realistyczna miesza się z groteskową), jak funkcjonuje w nim przestrzeń? (np. przestrzeń na kształt labiryntu w „Sklepach cynamonowych” Schulza czy w „Procesie” Kafki), jak czas? (np. mityczny w „Chłopach”), na czym polegają związki między tekstami, intertekstualność? (np. związek „Mistrza i Małgorzaty” albo „Małej apokalipsy” z Biblią), na czym polega mityzacja rzeczywistości w „Sklepach cynamonowych”? Pytaj siebie, jak to zostało napisane, nie tylko: kto jest bohaterem i jak przebiega akcja oraz jakie motywy odnajdujesz w danym tekście.

Zwróć uwagę na znaczenie mott, aluzji w tytułach, fragmentach utworów (zauważ, że „Słowa, słowa, słowa, słowa” w „Weselu” to parafraza wypowiedzi Hamleta: „Słowa, słowa, słowa”, a czaszka Yoricka z wiersza Szymborskiej też nawiązuje do tej tragedii Szekspira, podobnie jak tytuł utworu Herberta „Tren Fortynbrasa”). Pamiętaj, że choć w tym roku na poziomie rozszerzonym nie ma testu, więc nie będzie sprawdzana znajomość treści utworów z poziomu rozszerzonego, i jak to się potocznie mówi, można napisać maturę rozszerzoną, „jadąc wyłącznie na utworach z podstawy” (czego egzaminatorzy nie lubią), to jednak pogłębienie wielu tematów wypracowań wymaga znajomości lektur z rozszerzenia. Trudno pisać o awangardowych rozwiązaniach w dramacie, nie poznawszy „Szewców” Witkacego. Trudno znaleźć w konstrukcji przestrzeni w różnych utworach literackich elementy labiryntu, jeśli nie czytało się ani „Sklepów cynamonowych”, ani „Procesu”, ani „Imienia róży”. Można próbować „się wybronić” lekturą obowiązkową – opowiadaniem Olgi Tokarczuk „Profesor Andrews w Warszawie”. Jeśli przeczytasz teksty z rozszerzenia, masz jednak większą możliwość wyboru, zwłaszcza że wymaga się od ciebie odwołań do tekstów z różnych epok. Egzaminatorzy na pewno docenią erudycję zdającego.

Nie zapomnij o wymogach formalnych, które obowiązują na poziomie rozszerzonym w 2025 r. – nie musisz odwoływać się do utworów z co najmniej dwóch różnych epok
literackich, nawiązywać możesz do lektur i tekstów kultury z jednej epoki oraz do jednego kontekstu (inaczej niż na poziomie podstawowym). Choć wystarczy jeden kontekst, musisz go bardziej rozwinąć, pogłębić, „na podstawie” wystarczyło „zasygnalizować” go w jednym zdaniu.

Na koniec przypomnę uwagę dotyczącą języka i wielokrotnego sprawdzania prac. Sprawdź swoje wypracowanie co najmniej 3–4 razy, tak jak egzaminator! „W tym szaleństwie jest metoda” (jeśli nie pamiętasz, sprawdź od razu, skąd ten cytat).

Powodzenia na maturze, która jest pierwszym tak ważnym dla ciebie egzaminem, ale pamiętaj, choć życzę ci, byś zdał lub zdała ją na miarę własnych marzeń
– nie przesądza o twoim dalszym życiu. 

Tematy wypracowań na poziomie rozszerzonym nie dotyczą motywów, lecz zagadnień i kategorii takich jak np. czas, przestrzeń, narracja, groteska, absurd czy konwencje literackie, aluzje literackie, stylizacje.

Tekst: Dorota Nosowska, polonistka, egzaminatorka OKE

fot. Parkova/Shutterstock.com