Do jakich tematów?
• Siły nieczyste i kontakty z nimi
• Zjawy, duchy, potwory – inspiracją dla twórców dzieł literackich i plastycznych
• Olbrzymy w literaturze i sztuce
• Artyści, pisarze i poeci o ludzkiej wyobraźni
• Strach i panika – ważne motywy dzieł malarskich i literackich
• Na wybranych przykładach ukaż okrucieństwo wojny
• Obraz zaświatów w literaturze i sztuce
• Fantastyka tematem literatury i sztuki
Co mówić?
Wszelkiego rodzaju potwory, mary, zjawiska magiczne, czary, złe moce itd. władały wyobraźnią Goi. Wraz z pogłębiającą się chorobą, która miała go w końcu doprowadzić do totalnej głuchoty, powstawały obrazy ukazujące odosobnienie, obłęd, koszmarne wizje. Stanowiły bardzo częsty motyw w jego twórczości – zaprezentowane tu dzieła to jedynie część dorobku artysty.
• Jednym z najbardziej znanych (choć wcale niebudzącym największej grozy!) dzieł jest jego Kolos, opatrzony podtytułem Panika. Dół obrazu wypełnia mrowie ludzi i zwierząt uciekających w popłochu przed potworem. Tymczasem wyłaniający się zza wzgórza olbrzym nawet nie zwraca na nich uwagi – jest odwrócony tyłem i sprawdza siłę swoich mięśni (może raczej delektuje się nią?). Podobnie jak świat ukazany na innych obrazach Goi, i ten wydaje się koszmarem sennym. Pod pędzlem Goi strach przybrał realną formę. Co prawda, pojawiała się teza, że ów olbrzym to opiekuńczy duch Hiszpanii, ale wielu oglądających ten obraz na pewno nie zgodziłoby się z nią. Artysta pracował nad tym obrazem z niesamowitą pasją. Udało mu się stworzyć prawdziwe studium strachu. W tym samym czasie wiele uwagi poświęcił tematom zniekształceń fizycznych, ułomności i ludzkich dramatów.
• Jeszcze słynniejszym dziełem jest rycina zatytułowana Gdy rozum śpi, budzą się upiory. Pozornie jest to pochwała rozumu w typowym dla wieku rozumu duchu racjonalizmu. Na szkicu pojawiła się notatka o celu, który przyświecał artyście podczas pracy nad tym dziełem. Było nim „zwalczenie szkodliwych przesądów na rzecz wiecznego świadectwa prawdy”. Z drugiej strony zaś… artysta tak naprawdę bardziej chyba skłania się ku romantycznemu sposobowi postrzegania roli wyobraźni; przyznaje, że to właśnie dzięki niej powstają zdumiewające dzieła: „Wyobraźnia wyzwolona spod władzy rozumu, budzi straszliwe potwory. Wespół z nim jest matką sztuk i źródłem zadziwiających dzieł”. Zwróć uwagę na symboliczne treści pojawiające się w tym dziele, np. nietoperze są symbolem występku i rozwiązłości, zaś koty (przedstawiane już w sztuce starożytnej) wiązane są zazwyczaj z uprawianiem czarów.
• Mniej znane, a równie ciekawe dzieła Goi to Lampa diabła (inspiracją były dzieła Antoniego Zamory, siedemnastowiecznego poety dworskiego) oraz Sabat, na którym widzimy wyznawczynie dość łagodnie wyglądającego kozła, któremu gotowe są złożyć w ofierze swoje dzieci. Zwróć także uwagę na oniryczną, przerażającą wizję innego artysty – ohydnego potwora o złowrogiej minie, przygniatającego pierś śpiącej dziewczyny. Źródłem inspiracji do tego dzieła były wierzenia i legendy.
Koniecznie pamiętaj, że rycina z cyklu Okropności wojny to tylko jedno z bardzo wielu dzieł, na których artysta ukazywał wojnę jako potworne zło.
Szukaj dalej
• Twórczość Füssliego zainspirowała Williama Blake’a (obejrzyj jego dzieła!)
• Prezentowane dzieła skojarz z poezją Keatsa, Shelleya i Byrona oraz z muzyką Schumanna i Berlioza.
• Dziwne stwory jak ze snu znajdziesz w romantycznych balladach, np. w Królu olch Johanna Wolfganga Goethego.
• Jeśli chcesz skupić się na postaciach olbrzymów, koniecznie przejrzyj dzieło François Rabelais’go, dzieje Gargantui i Pantagruela.
• Dom wariatów dość często pojawia się w twórczości romantyków – dość wspomnieć Kordiana, tytułowego bohatera dramatu Juliusza Słowackiego, który spędza tam jakiś czas.
Obrazy
• Johann Heinrich Füssli, Nocna mara, Institute of Arts, Detroit
• Francisco Goya, Sabat (Wielki Kozioł), Museo Lazaro Galdiano, Madryt
• Francisco Goya, Gdy rozum śpi, budzą się potwory (demony),National Gallery, Londyn
• Francisco Goya, Lampa diabła (Egzorcysta), National Gallery, Londyn
• Francisco Goya, Kolos, Prado, Madryt
• Francisco Goya, rycina 39 Wielki wyczyn z trupami! (cykl Okropności wojny)
• Francisco Goya, Sceny więzienne (Dom wariatów), Akademia San Fernando, Madryt
