Bez wątpienia bardzo ciekawy temat, dla współczesnego licealisty na pewno bardziej interesujący niż powstania, miłość do ojczyzny czy rola poety i poezji w Młodej Polsce.
Człowieka fascynuje zło, na ogół bardziej widowiskowe niż dobro. Dużą popularnością jeszcze do niedawna cieszyły się kryminały, których czytelnicy dopiero po lekturze ostatnich stron tego typu książki dowiadywali się, kto zabił. Okazuje się, że zbrodnia towarzyszy człowiekowi od wieków, opisy zbrodni pojawiają się już w mitach greckich i na kartach Biblii.
Zbrodnia jako ważny temat literacki – omów wybrane przykłady
Ważne utwory
• Król Edyp Sofolesa
• Hamlet, Makbet, Otello, Romeo i Julia Williama Szekspira
• Faust Johanna Wolfganga Goethego
• Giaur George’a Byrona
• Lilie Adama Mickiewicza
• Balladyna Juliusza Słowackiego
• Trylogia i Quo vadis Henryka Sienkiewicza
• Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego
• Medaliony Zofii Nałkowskiej
• Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego
• Folwark zwierzęcy George’a Orwella
Wzbogać swoją pracę
Przywołaj dzieła współczesnych pisarzy; pokaż, że jesteś oczytany. Lektury spoza szkolnego kanonu spotkają się z uznaniem każdego polonisty.
• Z zimną krwią Trumana Capote’a – jedna z najsłynniejszych powieś-ci o morderstwie. Aby ją napisać, Truman Capote spędził mnóstwo czasu z dwójką młodocianych morderców, odbył z nimi wiele rozmów i towarzyszył im podczas ostatnich chwil życia. Wiedział, jak brzmiały ich ostatnie słowa i jak wyglądał ich ostatni posiłek. Ci chłopcy zabili właściwie bez żadnego powodu. Mieli spokojną, kochającą się rodzinę. Ich jedyną zdobyczą było stare radio i kilkadziesiąt dolarów – zysk prawie żaden, a sposób pozbawienia życia tych niewinnych ludzi wyjątkowo okrutny. To studium zbrodni i próba wnikliwej analizy psychiki zbrodniarza.
• Imię róży Umberta Eco – pozycja zarówno dla miłośników kryminałów, ja i dla erudytów i mediewistów. W klasztorze dzieją się dziwne rzeczy, w zagadkowych okolicznościach odchodzą ze świata kolejni zakonnicy.
Jak zacząć?
Czy chętnie czytasz o zbrodniach? Odpowiedz szczerze na to pytanie. Wstęp, podobnie jak zakończenie, zawsze mogą mieć osobisty charakter.
Przykład
Gdy pojawia się trup, jakiś człowiek, który stał się „niewygodny” zostaje szybko i „higienicznie” usunięty, powieść od razu robi się ciekawsza, wzrasta napięcie, szybciej bije nam serce. Niestety, taka jest chyba natura ludzka, że wolimy czytać o tajemniczych zbrodniach niż szczęśliwych rodzinach i wiecznie uśmiechniętych staruszkach, kwiatkach i zwierzątkach. Dlatego zbrodnia – rozumiana nie tylko jako pozbawienie życia innego człowieka, zamordowanie go, ale także jako czyn godzien najwyższego potępienia, jest częstym motywem literackim.
Co w rozwinięciu?
Gdybyś chciał napisać o wszystkich zbrodniach, jakie kiedykolwiek zostały opisane, nie starczyłoby Ci czasu ani miejsca. Dlatego musisz dokonać selekcji. Wiadomo, że bardzo ważne są początki, więc koniecznie poświęć parę słów zbrodniom ukazanym w mitach greckich i w Biblii. Dalej – skup się tylko na kilku wybranych epokach czy nawet jednej epoce – możesz ukazać np. tylko zbrodnie dokonane podczas II wojny światowej i na pewno nie zabraknie Ci materiału literackiego. Możesz także skupić się tylko na tych zbrodniach, które najbardziej Cię poruszyły.
Mitologia grecka
• Kronos zabija własne nowo narodzone dzieci – połyka je. Wcześniejszą jego zbrodnią było pozbawienie Uranosa (jego ojca) męskości, a tym samym władzy
• Medea i Herakles, owładnięci szałem zabijają swoje dzieci (Medea zabijająca swoje dzieci to częsty temat w malarstwie)
• Artemida i Apollo strzałami z łuku zabijają dzieci Niobe
• Apollo w okrutny sposób (obdarcie ze skóry) pozbawia życia Marsjasza
• Dejanira staje się zbrodniarką, gdy obdarowuje męża szatą ofiarowaną jej przez podstępnego Centaura. Ta szata pali żywym ogniem ciało bohatera i Herakles umiera w strasznych mękach.
Biblia
Pierwszym zbrodniarzem jest Kain, syn Adama i Ewy, brat Abla. Po dokonanym mordzie zdaje się nie odczuwać wyrzutów sumienia. Bóg sprawił, że Kain błąkał się po ziemi, nie mogąc nigdzie znaleźć schronienia. Naznaczył Kaina znamieniem. Słynna jest także zbrodnia do której nie doszło, ofiara Abrahama, który na rozkaz Boga zamierzał złożyć swojego syna w ofierze na ołtarzu. W końcu jednak, dzięki interwencji anioła, zostaje zabite jagnię, nie jedyny syn Abrahama Izaak. Mamy też do czynienia ze zbrodnią, która jest powodem do dumy – piękna wdowa Judyta odcina głowę wodzowi nieprzyjacielskich wojsk, Holofernesowi, jego własnym mieczem.
W Nowym Testamencie spotykamy zbrodnię Heroda – wydał rozkaz zamordowania tysięcy małych dzieci; ten czyn przeszedł do historii jako rzeź niewiniątek. Ofiarą morderstwa zostaje także nowotestamentowy prorok, Jan Chrzciciel.
Król Edyp Sofoklesa
Zbrodnie Edypa są tragiczne, gdyż zostały dokonane bez woli bohatera. Bohater tragedii zrobił wszystko, by uniknąć spełnienia przepowiedni, że zostanie zabójcą własnego ojca. Nie wiedział, że ten, którego uważał za swego ojca, jest jego przybranym rodzicem, a zabity podczas bójki na drodze awanturnik to jego prawdziwy ojciec.
Dramaty Williama Szekspira
Bohaterowie sztuk Szekspira popełniają mrożące krew w żyłach zbrodnie. Często w scenie finałowej scena pełna jest trupów. Klaudiusz, stryj Hamleta, morduje swojego brata, aby zdobyć władzę. Klaudiusz ma wyrzuty sumienia, ale wie, że nic nie zmaże jego grzechu i będzie musiał żyć z brzemieniem zbrodni. Tragedia Hamleta ma zupełnie inny charakter – książę chciałby popełnić zbrodnię, aby pomścić śmierć swojego ojca, lecz nie jest w stanie tego zrobić. Makbet – prawy i szlachetny rycerz króla Dunkana wstępuje na drogę zbrodni po spotkaniu z czarownicami i rozmowach z żoną podsycającą jego ambicje. Makbet wie, że nie zdobędzie upragnionego tronu bez przelewu krwi. Pierwsza zbrodnia pociąga za sobą następne. Makbet popada w obłęd, ma halucynacje, jest niespokojny o losy tronu. Jego żona, wydawałoby się pozbawiona skrupułów i wyrzutów sumienia, popada w obłęd; snuje się po zamku i usiłuje zmyć krew ze swoich rąk.
Faust Johanna Wolfganga Goethego
Małgorzata, kochanka Fausta, z miłości do ukochanego zabija własną matkę, która utrudniała zakochanym spotkania oraz zabija własne dziecko. Została skazana na śmierć, ale ponieważ modli się i wierzy w miłosierdzie Boga, jej dusza zostaje ocalona. Małgorzata to przykład zbrodniarki, która wydaje się czysta i niewinna mimo popełnionych czynów.
Balladyna Juliusza Słowackiego
To wiejska dziewczyna żądna władzy i zaszczytów. Gdy nadarza się okazja zrealizowania swoich marzeń, pozbawia życia młodszą siostrę. Ta zbrodnia pociąga za sobą inne – bohaterka musi zabijać, aby utrzymać władzę i ukryć swe kłamstwa. Nie waha się zabić nawet swojego kochanka Kostryna, który przez dług czas był jej wspólnikiem w zbrodni. Gdy w końcu zasiada na tronie, składa przed Bogiem przysięgę, że odtąd będzie postępowała sprawiedliwie. Niedługo jednak cieszy się upragnioną władzą.
Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego
Człowiek nie ma prawa decydować o życiu innego człowieka, choćby była to tylko nędzna lichwiarka. W tym, który zabija drugiego człowieka, coś umiera. Tylko Bóg może dawać i odbierać życie.
Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskego
Kazimierz Moczarski spędził 9 miesięcy w jednej celi z Jurgenem Stroopem, który oczekiwał na wyrok za zbrodnię ludobójstwa. Ponieważ autor wspomnień miał doskonałą pamięć, mógł zapisać rozmowy ze Stroopem dość dokładnie. Ludobójca okazuje się być przeciętnym człowiekiem o słabym charakterze i nienajwyższej inteligencji, bardzo podatnym na wpływy. Ponieważ jego charakter można było kształtować, idealnie nadawał się na żołnierza Rzeszy i osiągnął wysokie godności wojskowe. Oczekujący na wyrok Stroop nie tracił pewności siebie. Przed egzekucją także był bardzo spokojny, nie błagał o litość, ale też nie wydawało się, by odczuwał jakąkolwiek skruchę.
Jak zakończyć?
Zakończenie także może być osobiste; napisz, która zbrodnia poruszyła Cię najbardziej.
Przykład
Najbardziej poruszyła mnie zbrodnia dokonana przez Edypa. Dlaczego? Wydawał mi się szlachetnym człowiekiem, sprawiedliwym i mądrym władcą, paradoksalnie – nie planował wcale zbrodni, lecz przeciwnie, ze wszystkich sił starał się uniknąć przeznaczenia. Zrozpaczony i załamany, wykłuwa sobie oczy i opuszcza Teby. To przykre, gdy wartościowy człowiek jest igraszką w rękach losu.