Pytanie z zestawu maturalnego:
W jaki sposób w literaturze przedstawiane są udręki miłości? Odwołaj się do zamieszczonego fragmentu „Chłopów”, innych fragmentów tej lektury oraz innych tekstów literackich.
tekst do zadania 1.
– Niech będzie pochwalony!
– Na wieki… Mateusz!
– Jam ci, Jaguś, ja…
Ścisnął ją za rękę i tak gorąco patrzył w oczy, aż się dziewczyna zarumieniła i niespokojnie na drzwi poglądała.
– A to z pół roku byłeś we świecie… – szepnęła zmieszana.
– Całe pół roku i dwadzieścia i trzy dni… dobrzem liczył:.. – a rąk jej nie puszczał.
– Zapalę światło! – zawołała, że to się już mroczyło na dobre i żeby mu się wyrwać.
– Przywitajże mnie, Jaguś – prosił cicho i chciał ją objąć, ale wysunęła się prędko i szła do komina zapalić światło, bojała się, żeby ich tak po ciemku matka nie zeszła abo i kto drugi, ale nie zdążyła, bo Mateusz chycił ją wpół, przycisnął mocno do siebie i jął zapamiętale całować…
Zatrzepotała się kiej ptak, ale nie jej moc wyrwać się takiemu głodnemu smokowi, któren ściskał, aż żebra trzeszczały , i tak całował, że całkiem zesłabła, oczy jej zaszły mgłą, tchu złapać nie mogła, że ino ostatkiem skamlała:
– Puść… Mateusz… Matula…
– Jeszcze ździebko, Jaguś, jeszcze raz, bo się całkiem wścieknę… – I tak całował, że mu dziewczyna całkiem zmiękła i leciała przez ręce kiej woda, ale puścił ją, bo posłyszał w sieniach kroki, sam zapalił nad okapem lampkę i skręcał papierosa, a roziskrzonymi uciechą oczami spoglądał na Jaguś, że to jeszcze przyjść do siebie nie przyszła, bo się mocno dzierżyła ściany i dyszała ciężko.
(Władysław Reymont, „Chłopi”)
Zagadnienia wprowadzające
– Miłość jest bardzo częstym tematem utworów literackich. W Wielu z nich jest przedstawiana nie jako szczęście, lecz udręka.
Powyższy fragment młodopolskiej powieści Reymonta „Chłopi” ukazuje miłosne udręki w specyficzny sposób.
Rozwinięcie
– Powyższa scena przedstawia spotkanie Jagny, wiejskiej piękności, obiecanej bogatemu gospodarzowi Borynie, i młodego Mateusza, który wraca po długiej nieobecności do wsi Lipce. Jest on z wielu adoratorów Jagny.
– Relacja tych dwojga jest opisana w sposób naturalistyczny, siła pożądania, instynktu przyciąga do siebie tych młodych, silnych, atrakcyjnych ludzi, jak zwierzęta. Głodny miłości Mateusz zostaje ukazany na podobieństwo smoka, Jagna „skamle” i zachowuje się jak schwytany ptak. Trudno powiedzieć, czy oboje są w miłosnym uścisku szczęśliwi i spełnieni, raczej wydają się udręczeni, gdyż nie panują nad swymi instynktami i zdają sobie sprawę, że mogą mieć kłopoty z powodu folgowania im. Jagna boi się matki. Oboje mogą być narażeni na szykany wiejskiej gromady. Jednak biologiczna siła młodych jest silniejsza od rozumu.
– Podobne relacje łączą Jagnę z innymi mężczyznami, między innymi z Antkiem, synem Macieja Boryny, przyszłego męża Jagusi.
– Miłość w tym ujęciu, sprowadzona do fizycznego instynktu komplikującego życie, jest udręką, powoduje tęsknotę i głód.
– Inne ujęcie miłosnych udręk przedstawiają utwory romantyczne, w których miłość, często nieszczęśliwa, jest wspólnotą dusz i… również cierpieniem. Fizyczne spełnienie nie jest w niej najważniejsze, ale niespełnienie przynosi ból. Przeważnie kochającą się parę rozdziela inny człowiek, jakieś tabu, zakazy moralne lub honor i wcześniejsze zobowiązania. Często, ze względów majątkowych czy prestiżowych albo lojalnościowych , z powodu danego słowa, ukochana musi poślubić innego mężczyznę.
Tak ukazane zostaje uczucie Wertera, tytułowego bohatera powieści epistolarnej Goethego, do Lotty. Lotta jest przeznaczona innemu, w dodatku przyjacielowi Wertera. Bohater nie może poradzić sobie z uczuciem do niej ani o niej zapomnieć, ona, choć kocha Wertera, nie chce cofnąć obietnicy danej narzeczonemu, i zrywa zupełnie znajomość z ukochanym, zbulwersowana jego śmiałym zachowaniem. Werter w końcu popełnia samobójstwo. Samobójcza śmierć i występna miłość sprawia, że nie zasługuje na godny pogrzeb.
Wnioski podsumowujące
Miłość, zarówno w ujęciu naturalistycznym, jak i romantycznym jest swego rodzaju udręką. Twórcy rzadziej ukazują miłość szczęśliwą, częściej ich stanowisko sprowadza się do tego znanego z IV części „Dziadów” :
„Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy,
I noc ma spokojną, i dzień nietęskliwy”.
O co może zapytać komisja w rozmowie ze zdającym
Co to jest naturalizm?
Odpowiesz np.:
Naturalizm – to kierunek, który szczególnie zaznaczył się w literaturze epoki Młodej Polski, ukształtował się we Francji w II poł. XIX wieku, pisarz wedle jego założeń miał ukazywać świat jako zjawiska w postaci surowej , bez komentarza, często tym celu twórcy eksponowali biologizm, epatowali brzydotą, opisywali fizjologię, obnażali najniższe ludzkie instynkty, strach, popęd seksualny, ukazywali ludzi na podobieństwo zwierząt. Głównym przedstawicielem tego kierunku był Emil Zola. W Polsce echa naturalizmu znajdziemy np.u Reymonta, Zapolskiej, Żeromskiego, Dygasińskiego.
Do jakich innych tekstów kultury można było się odwołać?
– „Romantyczność” Adama Mickiewicza – Karusia udręczona miłością, cierpi po śmierci kochanka i jest przez niego nawiedzana już po jego śmierci, co staje się przyczyną jej inności, wyobcowania, szaleństwa .
– „Hamlet” Williama Szekspira – szaleństwo i śmierć (być może samobójcza) Ofelii mają korzenie w niespełnionej miłości do księcia Hamleta, który nagle z niezrozumiałych dla dziewczyny powodów zaczyna źle traktować ukochaną (rodzina nakazuje jej z kolei zerwanie z ukochanym).
– „Romeo i Julia” Williama Szekspira – kochankowie z Werony nie mogą żyć bez siebie, dlatego cierpią i w końcu (wskutek tragicznej pomyłki, przekonani o śmierci współmałżonka) popełniają samobójstwo
– „Dzieje Tristana i Izoldy” – cierpienia miłosne średniowiecznych kochanków przywodzą ich do grzechu i zguby, a tęsknota po rozstaniu do wielkiego cierpienia i śmierci,
– „Eugeniusz Oniegin” Aleksandra Puszkina – miłośc staje się udręką dla Leńskiego, Oniegina i przede wszystkim Tatiany.