Temat wypracowania: Realizm czy groteska? Który ze sposobów przedstawiania świata w utworze literackim jest Ci najbliższy?

Temat trudny, z gatunku teoretycznoliterackich. Wymaga znajomości i zrozumienia pewnych pojęć, takich jak realizm i groteska, orientacji w historii literatury, umiejętności interpretacji utworów oraz formułowania własnych sądów i uzasadniania ich. Trzeba umieć dokonać wyboru: realizm czy groteska i uzasadnić go na konkretnych przykładach.
Uwaga!
Trzeba powoływać się tylko na literaturę dwudziestolecia, bo tego wymaga temat. Choć może łatwiej byłoby pisać o realistycznej literaturze XIX w. czy groteskowej powojennej.
Jak zacząć?

Przykład
Realizm czy groteska? Na tak ostro postawione pytanie trudno mi odpowiedzieć jednoznacznie. W pierwszym odruchu odpowiedziałem: realizm, myśląc o bliskich mi utworach dwudziestolecia takich jak „Granica” czy „Noce i dnie”, w tradycyjny sposób opisujących codzienność.
Czy jednak odrzuciłbym wszystko, co nierealistyczne, fantastyczne, groteskowe? Chyba jednak nie… Uwielbiam przecież prozę Schulza, „Mistrza i Małgorzatę” Bułhakowa. Rozważmy zatem, co przemawia za groteską, co – za tradycyjnymi formami przedstawiania świata.
Co w rozwinięciu?
Dlaczego realizm
• Język bliski naszym codziennym doświadczeniom, przejrzysty, zrozumiały – daje nam wrażenie bliskości dzieła. Jest ono swojskie, często ma duże walory językowe. Np.: Noce i dnie, Przedwiośnie, Granica.
• Ta konwencja wspaniale nadaje się do tworzenia wielkiej panoramy społeczeństwa – wspomnijmy sagi takie jak Noce i dnie, Buddenbrookowie – w realistycznej konwencji przedstawiono upadek wielkiego rodu czy narodziny inteligencji.
• Literatura realistyczna daje pewną wiedzę o świecie dawnym, a przede wszystkim funduje nam piękne opisy (przyrody, miast), pokazuje detal – lubię taki typ literatury.
• Nie tylko rzeczy, ale i bohaterowie przedstawieni są w pełnym świetle – poznajemy zakamarki ich psychiki, to postacie wielowymiarowe, sugestywne, a nie jedynie postacie typy, marionetki. Do skomplikowanych psychologicznie postaci z książek z międzywojnia należą np.:
– Zenon Ziembiewicz z Granicy – bohater, który nieoczekiwanie z idealisty przeradza się w karierowicza.
– Żona Zenona – Elżbieta, która pomaga kochance męża i do końca trwa przy Zenonie, choć jest świadoma jego zdrad i niedoskonałości.
– Róża Żabczyńska z Cudzoziemki – kobieta, która marzyła o miłości i karierze, a stała się tyranką i okrutnicą.
• Łatwiej nam utożsamić się z realistycznie przedstawionymi postaciami, których sytuację i niuanse psychiki poznajemy. Np.:
– Możemy utożsamić się z postacią Barbary z Nocy i dni – kapryśnej, ale w gruncie rzeczy szlachetnej idealistki i marzycielki, wspominającej dawną miłość i wciąż poszukującej w szarej codzienności czegoś wyższego, lepszego, wzniosłego.
– Albo z postacią Bogumiła – twardo stąpającego po ziemi realisty.
Dlaczego groteska
• Świetnie nadaje się do pokazywania absurdów rzeczywistości, których niekiedy nie sposób oddać w tradycyjnej formie. Np.:
– W groteskowych scenach Kafka pokazuje funkcjonowanie urzędniczej machiny, jej wszechwładzę nad człowiekiem (Proces).
– Groteskowe sceny z Mistrza i Małgorzaty wspaniale oddają istotę funkcjonowania komunistycznego społeczeństwa. Absurdalne sceny w teatrze czy sklepie paradoksalnie najlepiej pokazują komunistyczną codzienność. A wprowadzenie do realistycznego świata postaci z innego wymiaru – diabła – daje paradoksalnie poczucie przywracania sprawiedliwości. Ingerencja siły wyższej powoduje odkrywanie istoty rzeczy, destrukcję starych form i obnażanie słabości systemu… Rzeczywistość państwa komunistycznego jest groteską – zdaje się mówić Bułhakow.
– Groteskowi Szewcy Witkacego w formie wyolbrzymionej i niebędącej odpowiednikiem żadnej historycznej rewolucji idealnie pokazują skutki rewolucji w ogóle, ogólnie rządzące każdym przewrotem prawa (zmiany u steru nie łączą się z wprowadzaniem sprawiedliwości).
• Eksperyment formalny daje nam często poczucie obcowania z dziełem świeżym, nowym, a nawet poczucie, że jesteśmy znawcami sztuki: nie do wszystkich ta forma dociera, trudno ją interpretować (choćby Szewców Witkacego).
• Obecność scen groteskowych otwiera pole do wielu interpretacji, dzięki nim dzieło jest niejednoznaczne czy raczej wieloznaczne, zyskuje nowe sensy. Np. Proces, Szewcy, Mistrz i Małgorzata.
• Obcowanie z dziełem groteskowym daje wrażenie całkowitego oderwania się od rzeczywistości, „pełnego odlotu”, bo:
– W tym świecie nie rządzą prawa logiki.
– Uwalniamy się od następstwa czasu, chronologii wydarzeń.
– Uwalniamy się od wielu automatycznych skojarzeń, schematów, każdy może być każdym, wszystko może się zdarzyć, jedne zdarzenia nie wynikają z drugich, przez to wciąż jesteśmy zaskakiwani, nie nudzimy się.
Jak zakończyć?
Przykład
Rozpatrując różne za i przeciw, stwierdzam, że groteska dosadniej i lepiej pokazuje absurdy rzeczywistości, wydaje się niejako stworzona do ich pokazywania… Dzięki realistycznym przedstawieniom natomiast lepiej poznajemy uczucia, charaktery, psychikę bohaterów i możemy się z nimi utożsamiać…
Sam preferuję dzieła, które pozwalają mi dobrze poznać i polubić (lub znienawidzić) bohaterów, dlatego wybieram raczej utwory realistyczne lub realistyczne z domieszką groteski, takie jak „Mistrz i Małgorzata” (zdołałem polubić główne postacie, doceniam rolę groteski w poszczególnych scenach oddających funkcjonowanie w komunistycznej codzienności).
Nie przemawiają do mnie natomiast dzieła takie jak „Szewcy”, w których marionetkowe postacie są poddane kapryśnym prawom groteski.