Do jakich tematów się przyda?
• Praca – jej rola i sposób ukazywania w wybranych dziełach XIX i XX wieku
• Robotnik – nowy bohater dzieł literackich i malarskich
• Nędza i praca ponad siły – omów wybrane ich przedstawienia
• Fabryka jako ważne miejsce – przyjrzyj się wybranym utworom (XIX – XX wiek)
• Życie codzienne w literaturze i sztuce wybranych epok
Co mówić?
• Artyści epoki realizmu podejmowali tak, zdawałoby się, „niemalarskie” tematy jak praca w fabryce. Jednak Adolph von Menzel, autor Walcowni żelaza, malował nie tylko robotników. W swoich dziełach ukazał panoramę społeczeństwa niemieckiego – od wykwintnych salonów, poprzez wnętrza mieszczańskich domów, aż po fabryczne hale. Nie przedstawia rzeczywistości wyidealizowanej, choć z drugiej strony jego obrazy trudno nazwać naturalistycznymi w ścisłym tego słowa znaczeniu. Nie był twórcą realistycznym w sensie fotograficznej dokładności. Odtwarzał rzeczywistość, ale chciał, by oddziaływanie obrazu rozszerzyć poza ukazany motyw.
• Ogromną rolę w jego dziełach odgrywa światło. Ostry blask w walcowni żelaza tworzy wyraźny kontrast z mrokiem panującym w głębi hali. Zauważmy, że Menzel znakomicie, bardzo sugestywnie oddał gorącą i niezdrową atmosferę w fabryce. Można nawet wczuć się w ciężką, wyniszczającą pracę odlewników żelaza. Ten obraz można uznać za dzieło historyczne, ukazujące początek nowej epoki przemysłu, następstwo rewolucji technicznej. Ponieważ w ówczesnym malarstwie taki temat był zupełnie nowy, a nawet trochę szokujący, próbowano przybliżyć go publiczności poprzez… analogię z mitologią, nadano mu więc tytuł Nowocześni cyklopi.
Menzel malował także podwórka, pracujących chłopów, a nawet zwykłe tory kolejowe – tak oto odkrywał nowe bodźce dla swego malarstwa. Był wyjątkowym artystą, gdyż sztuka w Niemczech jeszcze długo była związana z romantyzmem.
• Gustave Courbet także bardzo chętnie ukazywał codzienność, rezygnując z idealizacji. Motywy dnia codziennego we wcześniejszych epokach, owszem, były ukazywane, ale głównie w anegdotycznej formie scenek rodzajowych. Courbet tworzył natomiast wielkie kompozycje, monumentalne płótna, które zyskiwały rangę studiów nad społeczeństwem. Taki wybór tematów i sposób ich ukazania przysporzył artyście wielu wrogów wśród konserwatywnych widzów i krytyków, którzy sądzili, że zajmowanie się na poważnie tymi „banalnymi” sprawami oznacza „odbieranie sztuce jej godności”. Również manifestowane dość wyraźnie w jego dziełach poglądy socjalistyczne nie spotkały się z uznaniem konserwatywnej publiczności mieszczańskiej. Jednak artysta przekonująco i prosto uzasadniał taki właśnie wybór tematów. Powiedział: „Ja maluję tylko to, co widzę. Nie maluję aniołów, jeszcze nigdy bowiem nie widziałem anioła”.
• Jednym z jego najsłynniejszych dzieł są Kamieniarze. Ukazał w nim ciężką pracę dwóch mężczyzn. Jeden z nich (to jeszcze chłopiec), na wysuniętym kolanie trzyma ciężki kosz z potłuczonymi już kamieniami. Jest on odwrócony plecami do widzów. Twarzy starszego mężczyzny także nie sposób zobaczyć, ponieważ jest przysłonięta kapeluszem z dużym rondem. W ten sposób artysta osiągnął to, że nadał postaciom anonimowość. Stary mężczyzna i chłopiec są reprezentantami całej swojej klasy. Malarz nie chciał pokazać jednostkowych losów dwóch biedaków, lecz powszechną nędzę niższych warstw społeczeństwa.
Za sprawą zaangażowanego spojrzenia na dzień powszedni malarz określił nową społeczną rolę artysty.
Szukaj dalej
Opisy pracy i życia codziennego chłopów znajdziesz między innymi w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej (wersja soft, niemalże sielankowa). Jeżeli szukasz czegoś mocniejszego, przeczytaj Placówkę Bolesława Prusa, zaś jeśli masz naprawdę mocne nerwy, sięgnij po Ziemię Emila Zoli. Godne polecenia są także wiersze Marii Konopnickiej, takie jak Wolny najmita i Jaś nie doczekał.
Ciężka dola robotników ukazana została w niektórych nowelkach pozytywistycznych, takich jak Dym Marii Konopnickiej oraz w wielkich powieściach, np. Germinal Emila Zoli.
