To bardzo popularny temat. Odpowiedź na zawarte w nim pytanie jest tylko jedna: smutny i ponury. Aby uzasadnić tę tezę, musisz przywołać wybrane bajki. Ten temat dość wnikliwie sprawdza więc Twoją znajomość twórczości Ignacego Krasickiego.
Jaki obraz świata wyłania się z bajek Ignacego Krasickiego?
Nauka w bajkach
• zwierzęta są alegoriami postaw ludzkich np.
– lis – spryt,
– mrówka – pracowitość,
– owca – naiwność,
– wilk – okrucieństwo
• ukazane są śmieszne sytuacje – np. cierpiący filozof, deklarujący się jako ateista, w cierpieniu uwierzył nie tylko w Boga, ale i w upiory (Filozof)
• Zawierają morał lub puentę, np.
Niech się miary trzymają i starzy, i młodzi:
I ostrożność zbyteczna częstokroć zawodzi
Groch przy drodze
Zawżdy znajdzie przyczynę,
kto zdobyczy pragnie
Jagnię i wilcy
• Zawierają sumę wiedzy bajkopisarza o świecie i ludziach
Bajki Ignacego Krasickiego
Bajki zawarte są w dwóch zbiorach. Bajki i przypowieści (zawierające 107 utworów) zostały wydane w 1779 roku, zaś Bajki nowe, zawierające 72 utwory, zostały wydane już po śmierci autora, w 1802 roku.
Krasicki uważany jest za mistrza bajki epigramatycznej; krótkiej i „esencjonalnej”, składającej się z kilku wersów (taki typ bajki to tzw. bajka ezopowa). Zdarzają się, oczywiście, utwory dłuższe, choć preferowaną przez niego formą pozostają bajki epigramatyczne. Z kolei inny twórca bajek, Stanisław Trembecki, upodobał sobie bajki narracyjne – dłuższe, rozbudowane scenki z dialogami, wzięte z Jeana de La Fontaine’a.
Związki bajek z satyrami
Związki między bajkami i satyrami można dość łatwo zauważyć. Łączy je postawa moralistyczna autora. W satyrach Krasicki tworzył karykaturalne portrety ludzi, demaskował ich wady, odsłaniał źródło zła. Bajki są o wiele bardziej ponadczasowe; zawarte są w nich uogólnienia i refleksje filozoficzne. Ponieważ w bajkach występowały na ogół zwierzęta, można było pozwolić sobie na więcej; na przykładzie ich losów pokazać niesprawiedliwe prawa.
Śmiech w bajkach
• pozbawione są natrętnej dydaktyki
• puenty bywają zaskakujące
• zabawne, z życia wzięte sytuacje
Konstrukcja bajek
Często konstrukcja bajek opiera się na zestawieniach kontrastowych cech lub par:
• mądry – głupi,
• przebiegły – naiwny,
• silny – słaby,
• pracowity – leniwy,
• skromny – próżny.
Jak zacząć?
Najlepiej zacząć od odpowiedzi na pytanie postawione w temacie.
Przykład
Z wesołych bajek Ignacego Krasickiego wyłania się smutny, niemal przerażający obraz świata. Rzeczywistość ukazana w bajkach nie wygląda najlepiej – światem rządzi prawo silniejszego, zwyciężają brutalni i cyniczni. Poszkodowani są naiwni i uczciwi. Mimo wszystko nie powinniśmy poddawać się i próbować wykształcić w sobie nieliczącego się z nikim i z niczym okrutnika czy antypatycznego cwaniaka. Każdy powinien znaleźć jakiś sposób na to, jak radzić sobie w brutalnym świecie, bez konieczności wyrzekania się własnych ideałów i zasad. Każdy powinien wypracować sobie jakiś złoty środek i sposób na życie.
Zacznij inaczej
• Dziś świat poprawiają media. O paradoksie – i one go psują! W oświeceniu nie było poza słowem pisanym żadnego materialnego autorytetu, zepsucia i owszem – nie brakowało.
• Sztuka to wielkie ucho i wielkie oko świata; słyszy i widzi – i ma zawstydzać, drażnić, budzić sumienie. Tak twierdził Joseph Conrad.
Co w rozwinięciu?
Dużo przykładów, może kilka cytatów. Temat jest dobrą okazją do zaprezentowania ogólnej wiedzy na temat bajek (ich pochodzenia, charakteru itd.). Niektóre z nich zawierają krytykę współczesnych autorowi stosunków społecznych i politycznych, inne mają wymiar bardziej uniwersalny.
W bajkach ujawniała się nie tylko postawa moralisty, ale także pesymizm i zwątpienie człowieka, który widział upadek swojego kraju, pychę i głupotę szlachty, upodlenie chłopów, był świadkiem przemocy możnych wobec biednych.
Można je podzielić na dwie grupy:
– bajki zawierające krytykę współczesności
– i bajki filozoficzne, o ponadczasowym, wiecznie aktualnym przesłaniu.
Obserwacja współczesności w bajkach
• Jagnię i wilcy – na przemoc można znaleźć łatwe i wygodne uzasadnienie; słabi muszą doświadczać przemocy właśnie dlatego, że są słabi.
• Dobroczynność: Chwaliła owca wilka, że był dobroczynny,Lis to słysząc spytał ją: „w czymże tak uczynny?”/ „I bardzo – rzecze owca – niewiele on pragnie,/ Moderat! Mógł mnie zjeść, zjadł mi tylko jagnię”. Widzimy, że pojęcie dobrego serca funkcjonowało wówczas w wynaturzonej formie. Poeta krytykuje nie tylko „dobroczynnych”, ale i głupotę doświadczających tego „dobra”.
• Dwaj malarze – utalentowany artysta klepał biedę i miał bardzo mało zamówień. Jego pozbawiony talentu kolega Mało i źle robił, więcej jednak zyskał. Przyczyna tej niesprawiedliwości? Lepszy malarz unikał pochlebstwa i nie ukazywał pozujących mu ludzi jako piękniejszych niż są w rzeczywistości. Drugi malarz bez skrupułów wykorzystywał ludzką próżność i dlatego zarabiał bardzo dobrze.
• Ptaszki w klatce – refleksje nad wolnością i nad tym, jaką cenę warto za nią zapłacić. Ta bajka była bardzo aktualna w związku z sytuacją polityczną Polski. Bohaterami utworu są dwa czyżyki. Starszy ptaszek tęskni za wolnością, wzdycha i jest przygnębiony. Młodszy szczerze mu się dziwi: przecież w klatce ma zapewnione dobre jedzenie i wszystkie inne wygody, a na wolności jego los jest niepewny.
Refleksje filozoficzne o charakterze ponadczasowym
• Żółw i mysz – myszka żałuje żółwia, który musi swój dom dźwigać na własnym grzbiecie. Żółw odpowiada, że wprawdzie jego dom nie jest wspaniały, (…) ale własny. Morał? Cieszmy się tym, co mamy. Nie warto pragnąć rzeczy niemożliwych; zadowalajmy się tym, co jesteśmy w stanie zdobyć albo tym, co mamy.
• Filozof – tytułowy bohater bajki nie wierzył w Boga, śmiał się z wszystkich świętych. Gdy poważnie zachorował, uwierzył nie tylko w Boga, ale i w upiory! Bajka pokazuje, że ludzie nie są stali w swych poglądach i często popadają ze skrajności w skrajność. Są gotowi radykalnie zmienić poglądy, gdy wymagają tego okoliczności lub… ze strachu.
• Dewotka – pobożna pani odmawiająca pacierze zauważyła jakąś niezręczność służącej. Nie przerywając modlitwy, zaczęła bić dziewczynę. Dwulicowość i obłuda moralna to nie tylko problem tamtych czasów.
• Pan i pies – pies szczekał całą noc, by odstraszyć złodzieja, ale został za to obity – obudził przecież pana. Następnej nocy zwierzę siedziało więc cicho, nie zwracając uwagi na złodzieja plądrującego dom. I tym razem został obity – tym razem za to, że nie szczekał! Jak widzimy, nasze dobre chęci i dobre uczynki mogą być rozmaicie interpretowane. Nie zawsze postępując właściwie, spotkamy się z uznaniem.
• Szczur i kot – szczur siedzący na ołtarzu chwalił się: mnie to kadzą. Zakrztusił się jednak dymem z kadzideł i nie zauważył zbliżającego się kota, który go porwał i udusił. Przekonanie o własnej wyższości, próżność, lekceważenie otoczenia mogą mieć okropne skutki.
Jak zakończyć?
Podkreśl, że świat ukazany w bajkach Krasickiego to nieprzyjazne człowiekowi miejsce, w którym rządzą okrutne prawa.
Bezlitosne prawa rządzące światem, triumf cwaniactwa i siły, wykorzystywanie słabych i naiwnych to nadal aktualny obraz świata. Okazuje się, że mechanizmy władzy i ludzkie wady wcale nie zmieniły się od czasów Ignacego Krasickiego. Dlatego podczas lektury jego bajek rzadko się śmiałam. Na ogół byłam przerażona, zupełnie jak podczas lektury najstraszliwszego, mrożącego krew w żyłach horroru…