Jak napisać wypracowanie maturalne na poziom podstawowy, by zdobyć maksymalną liczbę punktów? O czym pamiętać? Jakich błędów unikać? Na co zwracać uwagę?
O czym pamiętać, pisząc wypracowanie?
Twoja praca musi spełnić kilka warunków, by nie została wyzerowana: powinna być na temat, przyjąć formę wypowiedzi argumentacyjnej (niekoniecznie rozprawki, może to być również esej, przemówienie, list otwarty – wystarczy, że tylko w jednym zdaniu nie będziesz streszczać, a pojawią się sygnały argumentacji, a praca nie zostanie z powodu formy wyzerowana), nawiązywać do jednej lektury obowiązkowej i nie zawierać błędu kardynalnego (uwaga, nie każdy błąd dotyczący lektury obowiązkowej jest kardynalny!).
Najłatwiej będzie ci napisać rozprawkę, a jeśli rozprawka, to i teza w formie zdania twierdzącego lub kilku zdań twierdzących, najlepiej po wstępie, na początku pracy, ewentualnie na końcu wypracowania, jeśli tworzysz rozprawkę z hipotezą.
Stałe pytanie uczniów brzmi: ile musi być argumentów?
CKE tego nie precyzuje, ważne więc, by odwołać się do wspomnianej już listy lektur, co najmniej dwóch kontekstów i innego utworu literackiego. Przy okazji obalamy mity, że 1 argument równa się jednej lekturze, bo przykłady z kilku lektur mogą odnosić się do jednego argumentu i – odwrotnie – na bazie przykładów z jednej lektury można sformułować kilka argumentów. Co może być kontekstem? Kolejna lektura lub utwór literacki – można w praktyce pisać o czterech lekturach. Ale, uwaga, egzaminatorzy często zauważają, że uczeń pisze o utworach, które zna, bez żadnego związku z tematem, streszcza je, w ten sposób tworzy kontekst literacki niefunkcjonalny. O wiele bezpieczniej skupić się na dwóch utworach literackich, w tym co najmniej jednej lekturze i innych kontekstach funkcjonalnych. Na przykład filozoficznym, historycznym, biograficznym, egzystencjalnym, historycznoliterackim, filmowym, związanym z innym tekstem kultury (np. opera, spektakl), ewentualnie mitologicznym czy biblijnym (choć mitologia i Biblia mogą pojawić się także w funkcji lektury obowiązkowej lub innego utworu literackiego).
Kontekst może pojawić się nawet w formie jednozdaniowej, nie musi być opisany precyzyjnie, może stanowić tylko aluzję, choć lepiej gdyby był jednoznaczny (np. możesz napisać, że wystarczy „uprawiać swój ogródek” i to już zostanie uznane za aluzję do „Kandyda”, ale lepiej podać tytuł i autora książki oraz wspomnieć o filozofii jednego z bohaterów).
O co jeszcze należy zadbać?
O konstrukcję pracy i segmentację tekstu.
Wypracowanie musi mieć wstęp, rozwinięcie, zakończenie, czyli minimum trzy akapity. Lepiej, aby było ich więcej (np. każdy argument w odrębnym akapicie, nie ma potrzeby wydzielania kontekstu za pomocą osobnego akapitu). Proporcje między poszczególnymi częściami nie powinny być zaburzone, zdecydowanie najdłuższe musi być rozwinięcie, czyli argumentacja.
Praca powinna mieć charakter problemowy.
Nie wymieniasz po kolei utworów literackich i nie układasz pracy według nich. Jeśli chcesz zasłużyć na wysoką punktację, nie konstruujesz tekstu według schematu: „Moim pierwszym argumentem jest…”, „Moim drugim…” itd. Nie budujesz pracy wokół kolejnych lektur, lecz według problemów, np. jeśli tematem jest samotność i jej dobre i złe strony, piszesz najpierw o samotności, która przynosi cierpienie i popierasz przykładami („Dziady” cz. IV, Gustaw), potem o samotności, która jest wyborem („Ludzie bezdomni”, Judym), wreszcie o samotności wymarzonej i upragnionej, która byłaby ulgą lub szczęściem („Latarnik”, Skawiński – samotność latarnika; „Rok 1984”, Winston Smith – marzenie o samotności w inwigilowanym społeczeństwie).
Argumenty powinny być odpowiednio uszeregowane, np. od najważniejszego do najmniej ważnego lub odwrotnie.
Liczą się spójność i konsekwencja.
Wstęp wypracowania musi być spójny treściowo z jego rozwinięciem i zakończeniem, a praca zgodna z tematem. Pomiędzy poszczególnymi akapitami i poszczególnymi zdaniami, np. argumentem a przykładem, musi istnieć ścisły związek. Nie unikaj wskaźników zespolenia typu: „Tak właśnie postąpił…”, „Przykładem takiego właśnie postępowania jest…”, „Jednak…”, „Poza tym…”, „Ponadto…”, „Zilustruję to przykładem…”, „Tak właśnie wybrał…”. Pisz tak, by, używając obrazowej metafory, akapity i zdania „podawały sobie ręce”. Uwaga! Zakończenie powinno być spójne ze wstępem i całością pracy, ale nie pokrywać się zupełnie z tezą, lecz wzbogacać ją o nowe wnioski.
Tekst: Dorota Nosowska, polonistka, egzaminatorka OKE
fot. Zhuna/Shutterstock.comelmar gubisch
