Temat nie jest łatwy, ale dla tych, którym postawa pani Bovary, bohaterki jednej z najsłynniejszych powieści XIX w. jest bliska, okaże się bardzo przyjemnym zadaniem. Temat pozwala nie tylko pochwalić się znajomością lektury, ale także rozpisać się ? umieścić w pracy własne refleksje, przykłady z życia, anegdoty. Warto podjąć wyzwanie i zabrać się właśnie za niego.
Wyjaśnij znaczenie pojęcia „bowaryzm” na podstawie powieści pt. „Pani Bovary” Gustava Flauberta
Uwaga!
Bardzo ważna jest tu kolejność: najpierw wyjaśnij znaczenie pojęcia bowaryzm, a dopiero potem scharakteryzuj Emmę. Twoja praca bardzo na tym zyska, będzie oryginalna i niesztampowa.
Ważne pytania
Postaraj się, aby Twoja praca nie była „sucha”, to znaczy nie składała się tylko z charakterystyki Emmy Bovary i wyjaśnienia pojęcia bowaryzm. Próbuj odpowiedzieć na następujące pytania:
• Jaki jest Twój stosunek do bohaterki powieści Flauberta? Czy jest Ci ona bliska?
• Jak oceniasz jej postępowanie? Czy gotów jesteś ją potępić czy może raczej szukać dla niej usprawiedliwienia?
• Czy sądzisz, że z taką postawą spotkamy się także w XXI wieku? I czy właściwa jest ona tylko kobietom?
• Czy bowaryzm może być postawą twórczą, czy zawsze destrukcyjną?
Zastanów się, czy mógłbyś podać przykłady kontynuatorek/ kontynuatorów postawy pani Bovary znanych Ci z lektur lub z filmów.
Forma pracy
Doskonałą formą będzie esej lub zbliżona do niego forma. Jeśli nie czujesz się na siłach, by stworzyć esej, postaw na charakterystykę – charakterystyka bohaterki powieści może (i powinna) być bardzo ważnym elementem Twojej pracy. Pamiętaj jednak, że nie możesz na niej poprzestać! Koniecznie wyjaśnij w kilku zdaniach, jak rozumiesz termin bowaryzm.
Jak zacząć?
Lepiej nie zaczynać od ogólnych wiadomości na temat powieści Flauberta. Ta wiedza jest ważna, ale do tego tematu raczej nie pasuje. Bowaryzm to postawa ponadczasowa i na to powinieneś zwrócić uwagę we wstępie.
Przykład
Gustav Flaubert powiedział podobno: „Pani Bovary – to ja!” Ile z pani Bovary było w samym pisarzu, ile jest w każdym z nas, ile jest we mnie? Prawdopodobnie więcej, niż moglibyśmy przypuszczać. Ile razy sama łapię się na tym, że moje życie wydaje mi się puste, szare, pozbawione treści… Tak wiele chciałabym w nim zmienić… Na razie te zmiany zachodzą tylko w moich marzeniach i planach, ale kto wie, czy któregoś dnia nie posunę się dalej i nie dam pierwszeństwa swoim marzeniom?
Co w rozwinięciu?
Twoja praca może składać się z trzech części: pierwszą z nich może być wyjaśnienie terminu bowaryzm, drugą – przyjrzenie się Emmie, bohaterce powieści, trzecią – ocena jej postępowania i własne refleksje (np. odpowiedź na pytanie, jak ją postrzegasz: jako głupią prowincjonalną gęś, która skrzywdziła swoich bliskich realizując głupie zachcianki i kaprysy czy postać tragiczną? Odpowiedź na no pytanie wcale nie jest prosta… I w końcu czwarta część (tylko dla tych, którzy mają na to ochotę i są gotowi podjąć wyzwanie) – szukaj literackich odpowiedników pani Bovary, zbieraj przykłady z życia.
Wyjaśnienie pojęcia
Bowaryzm to postawa życiowa właściwa bohaterce powieści Flauberta. Cechy tej postawy to emocjonalne podejście do życia – rozbuchana wyobraźnia, sentymentalizm i nieprzystosowanie do rzeczywistości. A może nie tyle nieprzystosowaniem, co nieumiejętność pogodzenia się z nią? Rzeczywistość wydawała się Emmie marzącej o światowym życiu i wielkim uczuciu nudna i beznadziejna. Mąż – co prawda zakochany w niej bez pamięci, ale przyziemny, praktyczny i pozbawiony wyobraźni w niczym nie przypominał szarmanckiego i ognistego dżentelmena z romansów, które czytywała Emma. Jej codzienne suknie dalekie były od ideału wspaniałych, zapierających dech w piersiach toalet, których opisy znajdowały się w czytanych przez nią książkach. Kobiecie trudno było pogodzić się z tym, że prawdopodobnie całe życie będzie mieszkała w nudnym miasteczku, będzie żoną prowincjonalnego lekarza, a jej szanse na przeżycie czegoś wzniosłego i pięknego są nikłe… Emma nawiązuje coraz to nowe intymne związki i łudzi się, że kochankowie zaspokajają jej marzenia o wielkim uczuciu. Tymczasem każdy z nich był zwyczajną świnią, każdy z nich bezczelnie wykorzystywał ją. Chaos wewnętrzny, potęgujące się wyrzuty sumienia i depresja mogłyby doprowadzić do tego, że Emma doceniłaby w końcu to, co ma – swoje nieefektowne, ciche, ale prawdziwe szczęście rodzinne. Tak się jednak nie dzieje i zamiast happy endem historia Emmy kończy się samobójstwem.
Charakterystyka Emmy Bovary
Przykład sformułowania
Emma Rouault jest ładną, wrażliwą dziewczyną. Pozornie – idealna kandydatka na żonę. Daje się „nabrać” na to Karol Bovary, poczciwy i naiwny, ale szlachetny i dobry człowiek. Jednak Emma marzyła nie o spokojnym, pracowitym życiu jak jej mąż, lecz o wielkich romansach, byciu uwielbianą i pożądaną, romantycznych przygodach. Lubiła także otaczać się pięknymi przedmiotami, na które zarobki męża nie wystarczały. Na suknie, dodatki i bibeloty Emma potrzebowała coraz więcej pieniędzy, więc zaciągała kolejne długi. Czy zastanawiała się, jak je spłaci? Chyba nie. Wkrótce doszły do tego wydatki na prezenty dla kochanków i długi kobiety rosły w zastraszającym tempie. Bohaterka nie umiała poradzić sobie ze swoimi problemami i bała się kompromitacji. Popełniła więc samobójstwo. Mąż rozpaczał nad ciałem ukochanej żony i nie mógł zrozumieć, dlaczego zdecydowała się na ten krok.
Twoja ocena bohaterki
Przykład sformułowania
Powieść Flauberta nie zawiera żadnej z góry założonej tezy czy Emma jest „dobra, ale nieszczęśliwa i zagubiona” czy „zła”. Narrator nie ujawnia swojego stosunku do bohaterki: ani jej nie potępia, ani nie współczuje. Autor Pani Bovary był bowiem zdania, że powieść powinna być obiektywna i bezstronna. Ocenę bohaterów i sformułowanie wniosków z przeczytanego dzieła pozostawia odbiorcom. Sama mogę więc ocenić, kim była dla mnie Emma i kim był dla mnie Karol, sama mogę zanalizować ich postawy. Ale jest to zadanie bardzo trudne.
Karol Bovary na początku wydawał mi się nudny, flegmatyczny i nieciekawy. Mogłam zrozumieć Emmę, że trochę irytuje ją taki ciamajdowaty, naiwny mąż, z którym nie można liczyć na wielkie uniesienia. Dopiero pod koniec powieści zrozumiałam, że uczucie Karola do egzaltowanej żony było coś warte, że można by je nazwać głębokim i szczerym, „na dobre i na złe”…
Rozumiem niechęć Emmy do życia w nudnym miasteczku. Sama mieszkam w dużym mieście, gdzie zawsze coś się dzieje, a otaczający mnie ludzie zmieniają się jak w kalejdoskopie. Sama także marzę o wielkiej miłości i wierzę, że ją przeżyję, choć nie karmię swej wyobraźni romansami jak bohaterka powieści. Właściwie nawet podziwiam Emmę i zazdroszczę jej odwagi, z jaką realizowała swoje marzenia – i to w zupełnie niesprzyjających warunkach (małe miasteczko, gdzie wszyscy się znają i plotkują na swój temat, a prawdziwych amantów czy chociaż mężczyzn godnych zainteresowania – jak na lekarstwo…). Myślę, że błędem Emmy była determinacja, z jaką zabrała się do realizacji swoich pragnień i zupełny brak wyczucia – mężczyźni, których obdarzała uczuciem byli przecież okropnymi typkami, którzy na romantycznych, szarmanckich kochanków nadawali się jeszcze mniej niż Karol! Nie umiem zupełnie potępić Emmy, choć popełniła wiele błędów i skrzywdziła poczciwego Karola, który na to nie zasługiwał. Nie uważam jej za postać tragiczną, ale za nieszczęśliwą i godną współczucia kobietę, która nie umie żyć… sama ze sobą.
Bowaryzm w innych dziełach literackich
• Emilia Korczyńska, bohaterka Nad Niemnem, to karykatura pani Bovary. Delikatna i chorowita kobieta ucieka w świat ckliwych romansów i książek o dalekich podróżach. Prawie nie opuszcza swojego pastelowego, pełnego bibelotów pokoju. Na wykwintne cacka i ozdobne szlafroczki potrzebuje coraz więcej pieniędzy i nie bierze wcale pod uwagę finansowych kłopotów męża, który musi te zachcianki finansować. Zniechęcona tym, że Benedykt nie jest taki jak w czasach ich narzeczeństwa – wesoły, szarmancki, wpatrzony w nią jak w tęczę, odsuwa się od niego. Małżonkowie spotykają się właściwie tylko przy stole.
• Bohaterka Naszyjnika Guy de Maupassanta to śliczna, młoda kobieta, żona niezbyt zamożnego urzędnika, która także marzy o szczęśliwszym, piękniejszym i pełniejszym życiu. Uważa – zresztą słusznie – że jest tak ładna, iż mogłaby być ozdobą salonów. Jej marzenie spełnia się, gdy mąż zdobywa bilety na elegancki bal. W ładnej sukni i brylantowym naszyjniku pożyczonym od koleżanki kobieta prezentuje się wspaniale i rzeczywiście to właśnie na niej skupia się uwaga wszystkich mężczyzn. Niestety, naszyjnik zgubił się, ale honorowi małżonkowie kosztem olbrzymich wyrzeczeń i pracy ponad siły odkupują drogą kolię i oddają właścicielce. Po latach dochodzi do spotkania koleżanek – dawnej królowej balu i właścicielki kolii, która po wysłuchaniu historii o morderczej pracy, dzięki której odzyskała klejnot, przyznaje załamana, że była to tylko zręczna podróbka prawdziwych drogich kamieni. Nowelka Maupasanta ma wymowę dydaktyczną – próżność zostaje ukarana.
• Franka, bohaterka Chama Elizy Orzeszkowej to polska pani Bovary. Franka wychodzi wprawdzie za rybaka Pawła, ale gardzi nim – uważa za prostaka i kpi z męża, że ten nie umie czytać. Uważa się za lepszą – pochodziła z dobrej rodziny i sporo czasu spędziła w mieście. Nie podoba jej się życie na wsi i wiejskie stroje. Oddany i wierny lecz nudny mąż nie wystarcza jej – nawiązuje romans ze ślicznym młodym chłopakiem, a potem ucieka do miasta z lokajem. Wraca po ponad roku bez kochanka, za to z dzieckiem. Mąż wybacza jej i zapewnia, że znów może czuć się jak u siebie w domu, zaś jej syna Oktawiana będzie kochał jak własne dziecko. Franka nie może znieść dobroci męża i dręczona poczuciem winy popełnia samobójstwo. Paweł wychowuje Oktawiana i codziennie modli się za duszę żony.
• Barbara Niechcicowa, bohaterka Nocy i dni Marii Dąbrowskiej marzy o życiu w wielkim mieście, przedstawieniach teatralnych i ciekawych książkach. Wspomina też swoją dawną miłość, romantycznego Józefa Toliboskiego, którego porównuje z wiecznie zapracowanym i niepoświęcającym jej dość uwagi mężem. Dopiero po śmierci Bogumiła Barbara doceniła łączące ich uczucie i to, że mąż był zawsze dla niej oparciem. W przeciwieństwie do innych bohaterek Barbara całkiem nieźle radzi sobie z rzeczywistością: jest doskonałą matką i świetną gospodynią.
Jak zakończyć?
Zastanów się, co Ci dała lektura powieści Flauberta.
Przykład
„Pani Bovary” nie jest dla mnie książką jakich wiele. Traktuję ją jako ostrzeżenie przed naiwnością i realizacją swoich pragnień za wszelką cenę. Także jako życiową wskazówkę – powinnam marzyć i starać się dodać kolorów życiu, ale jednocześnie cieszyć się tym, co mam.